جلوه های ویژه

جلوه‌های ویژه (Special Effects) به‌ تکنولوژی گفته می‌شود که با کمک آن سکانس‌هایی که خلق آنان با استفاده از تکنیک‌های رایج و معمولی تقریبا غیرممکن است ساخته می‌شوند. نحوه‌ی کارکرد جلوه‌های ویژه به‌صورتی است که سکانس‌های فیلم توسط بدلکاران، بازیگران و متخصصان به‌صورت واقعی کار می‌شوند و سپس با استفاده ازاین تکنیک و برنامه‌های فوق حرفه‌ای، تصاویر و یا ماکِت‌های معمولی تبدیل به جلوه‌هایی جذاب می‌شوند.

تاریخچه شروع جلوه های ویژه

در سال ۱۸۵۶ فردی بنام اسکار رجلندر(Oscar Gustave Rejlander)  بخش های مختلفی از ۳۲ نگاتیو را در یک عکس با هم ترکیب کرد و اولین حقه ی تصویری بوجود آورد. در سال ۱۸۹۵ ﺁلفرد کلارک (Alfred Clark) برای اولین بار فیلمی را با استفاده از جلوه های ویژه ساخت.

در سال ۱۸۹۶، ژورژ میلیز (Georges Méliès) شعبده باز و فیلمساز فرانسوی، حقه ای را کشف کرد که به ﺁن حقه توقف (stop trick)  می گویند. وقتی که ژرژ داشت سکانسی را در یکی از خیابان های پاریس ضبط میکرد، ناگهان دوربینش گیر کرد. این مشکلی که برای دوربین بوجود آمد باعث شد در فیلم کامیونی به شکل نعش کش نشان داده شود، یا صحنه به شکلی شده بود که گویی عابران در حال تغییر مسیر خود هستند و مردان به زنان تبدیل می شوند. پس از نمایش فیلم بود که ژرژ به طور ناگهانی حقه توقف را کشف کرد.

برخی دیگر از نوﺁوری های اصلی در زمینه جلوه های ویژه را شخصی بنام نورمن داون کشف کرد. در یکی از تکنیک های او، یک شیشه بزرگ در مقابل دوربین قرار می‌گرفت. روی آن شیشه‌ قسمتی رنگ آمیزی شده بود و بخشی از آن بدون رنگ باقی می‌ماند که بازیگران مقابل آن ایفای نقش می‌کردند.

با استفاده از فیلم برداری همزمان از دو لایه‌ی مختلف، زمان تولید فیلم کاهش می‌یافت و فیلم برداری از صحنه‌های فضای باز و بسته می‌توانست در استودیو انجام بگیرد. با ظهور کامپیوترها در صنعت فیلم سازی، این تکنیک تغییر کرد ولی با این حال گیف ها (عکس ها متحرک) همچنان با تکنیکی مشابه با رنگ آمیزی مات انجام می‌گیرند.

در طول دهه ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰، تکنیک های جلوه های ویژه در سینما پیشرفت قابل توجهی کرد. تکنیک های بسیاری مانند فرآیند شوفتان (Schüfftan process) ، نوردهی دوگانه(Double Exposure) ، ترکیب صفحات مات درعکاسی، نوردهی از پشت در تئاتر، چهره پردازی صورت بازیگران با استفاده از ماسک سازی، انیمیشن، خلق توهم حرکت بوسیله نقاشی و مدل های سه بُعدی شکل گرفت.

مشکل شبیه سازی صحنه ها در سینما باعث شد تا استفاده از مینیاتورها قوت بگیرد. از این رو، صحنه جنگ های دریایی می توانست با استفاده از مدل ها داخل خود استودیو به تصویر کشیده شود.

پیشرفت چاپگر نوری (Optical printer) از دیگر ابتکارات مهم در صنعت جلوه های ویژه بود. یک چاپگرنوری (Optical printer) در واقع پروژکتوری است که لنز دوربین را هدف می گیرد و برای کپی کردن فیلم ها جهت پخش و توزیع از آن استفاده می شد. بعد از ارتقا چاپگر نوری توسط لینوود جی دان (Linwood G. Dunn) ، ازاین وسیله برای ترکیب تصاویر و خلق صحنه های خیالی استفاده شد.

رنگ، امکان رشد تکنیک های مات سیار مانند تکنیک پرده آبی و سبز و فرآیند بخار سدیم را فراهم کرد. در فیلم سیاره ممنوعه Forbidden Planet  از صفحات مات، انیمیشن و کار مینیاتوری و در فیلم ده فرمان (The Ten Commandments) از تکنیک تکثیر جمعیت سیاهی لشکر- بازسازی عمارت های عظیم بوسیله مدل و ماکت استفاده شد. همچنین فیلم خوبی مثل جیسون و آرگونوت ها (Jason and the Argonauts)  با تکنیک های جدید استاپ موشن به نمایش درآمد.

فیلم ادیسه فضایی (A Space Odyssey) با کارگردانی استنلی کوبریک (Stanley Kubrick) ساخته شد. در این فیلم، نسخه های کوچکی از سفینه های فضایی با نماهایی که از طریق دست نقاشی شده بودند، خلق شد. صحنه هایی که باید در محیط های بی وزنی زمین گرفته می شد، بوسیله کابل های مخفی، آینه و دکورهای چرخشی بزرگ تصویربرداری شد.

دهه ۱۹۷۰ با دو تغییر بزرگ در حوزه جلوه های ویژه همراه بود. اول تغییر اقتصادی که باعث تعطیلی اکثر استودیو ها شد و متخصصین مجبور به فعالیت مستقل شدند. بطوریکه هرکدام فقط در یک شاخه از جلوه های ویژه توانستند به کار خود ادامه دهند.

تغییر دوم به واسطه موفقیت چشمگیر دو فیلم پرفروش علمی تخیلی در سال ۱۹۷۷ اتفاق افتاد. فیلم اول جنگ ستارگان (Star Wars) جرج لوکاس (George Lucas) بود که منجر به ایجاد گروهی خلاق و با استعداد بنام Industrial Light & Magic (ILM) شد.

فیلم دوم برخورد نزدیک (Close Encounters of the Third Kind) استیون اسپیلبرگ (Steven Spielberg) با جلوه های ویژه خیره کننده داگلاس ترامبل (Douglas Trumbull) بود که توانست با تکنیک های جالبی، بشقاب پرنده های فیلم را خلق کند. بعد از موفقیت قابل توجه این فیلم و جنگ ستارگان، سرمایه گذاری هنگفتی بر روی فیلم های فانتزی و جلوه های ویژه صورت گرفت. استودیوهای بیشتری تاسیس شدند و سطح جلوه های ویژه را روز به روز ارتقا دادند.

ظهور تکنولوژی سی جی آی (CGI ) در سینما با روی کار آمدن تصاویر دیجیتال و انیمیشن کامپیوتری، آزادی عمل هنرمندان بیشتر شد و از آن طرف فرسایش تصاویر نمایشی در فیلم ها نسبت به قبل از بین رفت. بهترین کاربرد CGIخلق تصاویر موجودات فانتزی و افسانه ای بصورت کاملاً باورپذیر و واقعی بود.

در سال ۱۹۹۵، فیلم داستان اسباب بازی (Toy Story) مرز بین واقعیت و فیلم های کارتونی را به طرز شگفت انگیزی جابجا کرد. دیگر نمونه های بارز این حوزه عبارتند از شخصیتی که در فیلم شرلوک هلمز (Sherlock Holmes) از خرده شیشه های شکسته رنگی ساخته شده بود، شخصیتی که در فیلم بید مدام تغییر شکل می داد، شاخک آبی در فیلم دوزخ (Inferno) ، ترمیناتور T-1000 در فیلم ترمیناتور ۲ (Terminator 2)، ارتش انبوه روبات ها و موجودات فانتزی در سه گانه های جنگ ستارگان (Star Wars) و ارباب حلقه ها (The Lord of the Rings) و بالاخره شخصیت پاندورا در فیلم آواتار (Avatar) می باشد.